Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Kimya bazılarının elinde hayat kurtaran bir araca, bazılarının elinde ise öldürücü bir silaha dönüşebilir. Suriye’de kim tarafından kullanıldığına bakmaksızın kimyasal silah kullanımını en ağır şekilde kınıyoruz. Bu gündemdeki konudan yola çıkarak bu yazımızda kimyasal silahlar konusunda bilgiler vermeye çalışacağız.

 

Kimyasal özelliği nedeniyle öldürücü, yaralayıcı ve tahriş edici etkiler gösteren, sis ve yangın meydana getiren, insan, hayvan, bitki hatta metallere zarar veren, katı, sıvı, gaz veya aeresol halindeki maddeler kimyasal silah olarak tanımlanmaktadır.

Kimyasal silahlar ilk defa I.Dünya Savaşı’nda Almanlar tarafından kullanılmıştır. Almanlar Klorin Gazını kullanmıştır. Klor, keskin ve rahatsız edici kokulu, açık sarı renkli, zehirli bir gazdır. Havadan 2,5 kat daha ağırdır. Bu nedenle klor, özellikle rüzgarın az ve nemin yüksek olduğu alçak bölgelere oturur. 

 

Almanların ardından Fransızlar da Fosgen Gazını kullanmışlardır. Fosgen oda sıcaklığında zehirleyici bir gaz olup, böcek ilacı ve plastik yapımında kullanılan bir maddedir. COCl2 kimyasal formülüyle gösterilebilir. Bu harekete Almanlar Hardal Gazı ve  Difenilkloroarsin (DA) maddesi kullanarak cevap vermişlerdir.  Bu gazlar I.Dünya Savaşı’na damgasını vurmuştur. II.Dünya Savaşı sırasında kimyasal silah kullanılmamasına rağmen II.Dünya Savaşı sırasında yine Almanlar tarafından Sinir Gazları geliştirilmiştir. 1936 yılında Alman Kimyager Gerhad Schrader tarafından Tabun (GA) Gazı, 1938 yılında da meşhur Sarin (GB) Gazı geliştirilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrasında diğer ülkeler de kimyasal silah geliştirmeye önem vermişler, çok çeşitli kimyasal silah üretmişler, fakat bunları kullanmamışlardır. 

Yakın tarihimizde Irak-İran Savaşı’nda; Irak tarafından İran kuvvetlerine karşı kullanılmıştır. Ayrıca Irak tarafından Halepçe’de gerçekleştirilen vahşette yine kimyasal silahlar kullanılmıştır. 

Kimyasal silahların üretimi ve kullanılmasının sınırlandırılması için Kimyasal Silahlar Sözleşmesi (CWC) hazırlanmıştır. Mayıs 2009 itibariyle 188 ülke bu sözleşmeye imza koymuştur. ‘‘Fakat kullanılan bu gazlar nerede ve kim tarafından üretiliyor?’’ diye sormadan edemiyor insan.

Bazı kimyasal silah olarak kullanılan bazı gazlar tabloda verilmiştir.

 

Kimyasal silahlarda maddenin belirli bir miktarının daima uçucu özelliktedir. Katı ve sıvı kimyasal silah malzemeleri zerrecikler halinde kolayca havayla yayılabilmektedir. Bu tür bir zerrecik, gaz gibi solunum sistemiyle vücuda girebilmekte, bazı kimyasal silah malzemeleri de derinin içine sızabilmektedir.

Kimyasal silah tehdidine karşı alınılabilecek önlemler, kişileri korumaya yönelik olmaktadır. Bir ortamda kimyasal silah kullanıldığında ortamın ilgili kimyasallardan arınması belli bir zaman almaktadır. Yani kimyasal silahlardan insanların etkilenmesinin yanında hayvanlar, bitkiler ve eşyalar da bu etkiden nasibini almaktadır. Bir ortamda kimyasal silah kullanıldığı subjektif (koklama, görme, duyma ve tatma ile teşhis) ve objektif (dedektörler ve erken uyarı ve alarm cihazları ile teşhis) yöntemlerle belirlenebilir. Kimyasal silah kullanıldığı tespit edilen ortamda yapılabilecek en etkin korunma yolları olarak; sığınak veya kapalı ortamlarda girmek, koruyucu maske, elbise, eldiven, bot, vb şeyler giymek, koruyucu ilaçlar, yanıklar için krem, temizleme malzemelerini (su, sabun, deterjan, kireç kaymağı vb) hazırda bulundurmak sıralanabilir.  

Ev ortamında kimyasal silahlardan korunmanın en etkili yöntemi gaz maskeleridir. Sodyum hipoklorit, sodyum karbonat ve gliserin karışımına gazlı bez daldırılarak; gaz maskesi yapılarak; etkili bir şekilde korunma sağlanabilir. Kimyasal silahlardan korunmaya yönelik hazırlanmış sığınakların olmadığı yerlerde evlerin bir odası camları kapatılıp, çerçeve kenarlarını bantlarla izolo edip, kapı altlarına çamaşır suyu ile ıslatılmış havlu konulmalıdır. Kimyasal silah maddesi ile temas etmiş su, yiyecek içecek veya eşyaya dokunmamak ve kullanmamak gerekmektedir. Kimyasal silah maddesi cilde temas etmişse; sıvı sabun, sabunlu su, sodalı su, bikarbonatlı su, hipkloritli su ile ciltten derhal uzaklaştırılmalıdır. Temastan çok kısa süre sonra müdahale edilmesi yaşama şansını arttırmaktadır.

Ölümcül hardal ile “İprite” (Sülfür hardal) ve sarin gazları içeren gelişmiş kimyasal silah programına sahip olduğu iddia edilen Suriye rejiminin, çoğu sarin gazıyla doldurulmuş havadan atılan birkaç bin bomba ile 50 - 100 adet arası kısa ve uzun menzilli balistik füze başlığı ve top mermilerine sahip olduğu iddia edildi.

Büyük bir gizlilik içerisinde korunan silahların başkent Şam’ın kuzey doğusu ile Humus’un kuzeyinde bulunan 2 mühimmat deposunda saklandığı belirtiliyor. Suriye’nin ayrıca, Halep iline bağlı Es-Sefir ilçesinde, Humus Organize Sanayi Bölgesi’nin yakınları ve Hama’nın güneyi ve Lazkiye’nin batısında olmak üzere sinir ile sarin ve tabun gazı imal edildiği tahmin edilen 4 fabrikaya sahip olduğu öne sürüldü. 

NATO adlandırmasına göre; rumuz GB olan Sarin Gazı vücuttaki sinir sisteminin dengesini bozarak; felçe neden olmaktadır. Renksiz ve kokusuz olduğu için belirlenmesi ve teşhis edilmesi oldukça güçtür. Sarin Gazına maruziyet sonrasında; burun akması, göğsün sıkışması, görüşün zayıflaması, nefes almada güçlük, aşırı terleme, adalelerin kasılması, kusma, gözbebeklerin küçülmesi ve görüşte bulanıklık, sendeleme, şaşkınlık, uyuşukluk, hafıza kaybı, çırpınma, koma, nefesin kesilmesi ve ölümün meydana gelmesi gerçekleşir. 

Öldürücü dozda alındığında 1-10 dakika içerisinde ölüm gerçekleşmektedir. Sarin gazının antidotu atropin ve pralidoxime’dir. 

Tabun az miktarlarda bile “çok zehirli” bir sinir ajanıdır. Deri üzerinden vücuda girmesini takiben Tabun, 2 saat içerisinde merkezi sinir sistemini tamamıyla etkisiz hale getirir. Bu süre solunum yoluyla vücuda girişte Tabun’un havadaki yoğunluğuna bağlı olarak 1 ila 10 dakika arasına iner.

Kimyasal adı Etil N,N-dimetilfosforomidosinidat olan tabun gazı aşağıdaki gibi formüle edilir.

Hardal Gazı (mustard gas)  “di-etil diklorür”ün kükürt ile birleşiminden oluşan kimyasal yapısında, kimyasal bağlarının oynak olması hemen hemen her madde ile reaksiyona girebilmesine neden olmaktadır.

Suda çözünmez bir yapıda olduğu için deriye temas ettikten sonra uzaklaştırılması oldukça güçtür. Hardal Gazı ile maruziyet sonrasında deri yanması, gazı soluma ile kaslarda şiddetli kasılma sonucu bel kemiğinin kırılması, sinir sisteminin çökmesi, vücudun dış ve iç yüzeylerinin erimesi gözlenir. 12 saat sürebilen acılı bir ölüme sebebiyet verebilir.

Sinir ajanları dedeksiyonunda en belirgin metot kan asetilkolin esteraz aktivitesinin ölçülmesidir. Ancak neden olan ajanın belirlenmesi imkansızdır. GC/MS ile çoğu sinir ajanının metaboliti olan o-alkil metil fosfonik asit  ve fosfonik asit belirlenerek sinir ajanı varlığı doğrulanabilir.

 

Yük. Kim. Hasan ÖZ

 

Referans

1. Klor; http://tr.wikipedia.org/wiki/Klor 

2. Kimyasal Savaş; http://tr.wikipedia.org/wiki/Kimyasal_sava%C5%9F

3. Nükleer ve Kimyasal Saldırılarda Savunma Teknikleri,  Rahmi Kumcu, http://www.travma.org.tr/userfiles/file/rahmi%20kumcu.pdf

4. Kimyasal Silahlar Sözleşmesi; http://tr.wikipedia.org/wiki/Kimyasal_Silahlar_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi 

5. Anadolu Ajansı, Suriye’nin Kimyasal Silah Haritası,  http://www.aa.com.tr/tr/haberler/218669--suriye-1980li-yillarda-kimyasal-silah-uretimine-basladi

6.Sarin Gazı, http://www.bt.cdc.gov/agent/sarin/ 

7.Hardal Gazı, http://tr.wikipedia.org/wiki/Hardal_gaz%C4%B1

8.Kimyasal Silah Analizinde GC/MS’in Yeri, Acil ve Afet Derneği, http://www.acilafet.org/