Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Antibiyotik tıbbın en büyük keşiflerinden biri ancak bu güçlü silah sık ve uygun olmayan kullanımla giderek etkisini yitiriyor. Gücünü yitirmekle de kalmıyor vücudumuza zararlar veriyor. “Antibiyotik her hastalığa gerekli mi? Neden bu kadar sık reçetelendiriliyor?” soruları akıllarımıza düştü, hadi beraber bir bakalım cevaplara.

Aslında cevap düşündüğümüz kadar karmaşık değil. Antibiyotikler sadece bakteriyel enfeksiyonlara karşı etkililer. Grip ya da soğuk algınlığı gibi viral hastalıklarda hiçbir işe yaramıyorlar. Ama buna rağmen yapılan geniş kapsamlı bir araştırmada ABD’de verilen reçetelerin dörtte birinin gereksiz olduğu ortaya çıkmış. Yani pek çok hasta, aslında ihtiyacı olmadığı halde antibiyotik kullanıyor. En çok da üst solunum yolu enfeksiyonları ve akut bronşit gibi, çoğu viral kaynaklı hastalıklarda. Türkiye’ye baktığımızda ise durum pek de farklı değil ne yazık ki.

Peki neden bu kadar sık yazılıyor? Burada hem hastaların hem de doktorların rolü var. Rutgers Üniversitesi’nin analizine göre, bazı hastalar hala antibiyotiği “her şeyi iyileştiren mucize” gibi görüyor. Doktorlar ise bazen hasta baskısından, bazen de uzun uzun açıklama yapmaktansa hızlıca reçete yazmanın kolaylığından dolayı antibiyotik yazabiliyor. Ayrıca şu da var, bir enfeksiyonun bakteriyel mi yoksa viral mi olduğunu anında anlamak her zaman kolay değil. Bu belirsizlik “garanti olsun” diye antibiyotik reçete edilmesine yol açabiliyor. Bir başka ilginç bulgu da şu, günün ilerleyen saatlerinde doktorların yorgunluğu arttıkça antibiyotik yazma oranı yükseliyor. Güney Afrika’da yapılan bir araştırmada, kamu hastanelerinde “çabuk iyileşme” inancının, özel sektörde ise “hasta başka doktora gider” kaygısının antibiyotik reçetelerini artırdığı görülmüş. Yani bazen sadece tıbbi değil, sistemsel faktörler de devreye giriyor.

Ama bu durum hiç masum değil. Stanford Üniversitesi’nin yürüttüğü geniş bir çalışmada, antibiyotiklerin özellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarında yaklaşık %50 oranında gereksiz yazıldığı ortaya çıkmış. Daha da çarpıcı olan şu ki her 300 hastadan biri bu gereksiz ilaç kullanımı yüzünden ciddi bir yan etki yaşayıp yeniden hastaneye dönmek zorunda kalıyor. Yani yanlış reçeteler sadece antibiyotik direncini artırmakla kalmıyor, doğrudan hasta sağlığını da riske atıyor. Direnç meselesine gelecek olursak… Bu artık gelecekte yaşanacak bir ihtimal değil, günümüzün gerçeği. Antibiyotik direnci her yıl bir milyondan fazla ölümle ilişkilendiriliyor. COVID-19 pandemisi sırasında gereksiz antibiyotik kullanımı, bu süreci daha da hızlandırdı.

Doktor yazdığı için ya da “şimdi saklayayım/depolayayım sonra hasta olduğumda kullanırım” diyerek bilinçsizce kullanan dostlarımız da vardır aramızda. Vücutlarınıza verdiğiniz zararlarda biraz değinmek isteriz. Gereksiz antibiyotik kullanımı bir yan etki zincirini tetikleyebiliyor, yani hem ruhsal hem bedensel sağlığımızı tehdit edebiliyor. Örneğin antibiyotikler sadece zararlı bakterileri değil aynı zamanda bağırsak florasının vazgeçilmez faydalı mikroplarını da yok edebiliyor. Bu durum metabolizmayı bozarak obezitenin, sindirim sistemi rahatsızlıklarının ve bağışıklık sisteminin zayıflamasının önünü açıyor. Sancaktepe Bölge Hastanesi’nin derlediği verilere göre özellikle çocuklarda obezite, ishal, böbrek ve karaciğer fonksiyon bozuklukları bu yanlış kullanıma bağlı olarak gelişebiliyor. Ayrıca alerjik reaksiyonlar, nefes darlığından ani tansiyon düşüklüğüne, karaciğer ve böbreklerde hasarlara, kalp ritim bozukluklarından deri döküntüsüne kadar ciddi tablolarla kendini gösterebiliyor.

Toparlayacak olursak, evet antibiyotikler etkili ve hayat kurtaran ilaçlardır. Ancak her hastalık için “otomatik reçete” gibi görülmeleri, bireysel sağlığı riske atmaktadır. Hastaların bilinçsiz tutumları, hekimlerin üzerindeki sistemsel baskılar ve belirsizlikten doğan kararlar bu sorunu daha da büyütmektedir. Bu farkındalığı geliştirmek sadece hekimlerin değil, toplumun tüm bireylerinin sorumluluğudur. Çünkü bu mesele kişisel bir tercih olmanın ötesinde.

Yazar: Eylül Rüzgar Üzer 

Kaynak

1. https://www.acibadem.com.tr/hayat/gereksiz-antibiyotik-kullanmanin-6-zarari/

2. https://time.com/5504760/antibiotic-prescriptions-overuse

3. https://www.rutgers.edu/news/why-people-overuse-antibiotics?

4. Kasse, G.E., Humphries, J., Cosh, S.M. et al. Factors contributing to the variation in antibiotic prescribing among primary health care physicians: a systematic review. BMC Prim. Care 25, 8 (2024). https://doi.org/10.1186/s12875-023-02223-1 

5. Blaser, M. J., Melby, M. K., Lock, M., & Nichter, M. (2021). Accounting for variation in and overuse of antibiotics among humans. BioEssays, 43(2), 2000163. https://doi.org/10.1002/bies.202000163

6. Gracia Mabaya, Jenna M Evans, Christopher J Longo, Andrew M Morris, A Behavioral Analysis of Factors That Influence Antibiotic Prescribing in Hospitals: A Metasynthesis of Reviews, Open Forum Infectious Diseases, Volume 12, Issue 1, January 2025, ofae728, https://doi.org/10.1093/ofid/ofae728

7. Mylene Lagarde, Duane Blaauw - Levels and determinants of overprescribing of antibiotics in the public and private primary care sectors in South Africa: BMJ Global Health 2023;8:e012374. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2023-012374 

8. Intermountain Healthcare. (2023, March 30). Study finds excess harm from commonly overprescribed antibiotics for patients resulting in widespread side effects. ScienceDaily. Retrieved August 23, 2025 from www.sciencedaily.com/releases/2023/03/230330172137.htm