Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Kimi zaman bir iş yetiştirmek, kimi zaman da sosyal hayatı uzatmak için gözümüze uyku girmiyor. Ertesi gün kendimizi yorgun hissetmek normal ama aslında işin çok daha derin bir boyutu var. Uykusuzluk sadece yorgunluk ya da dikkat dağınıklığına yol açmakla kalmıyor, bağışıklık sistemimizi doğrudan zayıflatarak bizi enfeksiyonlara karşı savunmasız bırakıyor. Peki bu ilişki nasıl işliyor?

Bir çalışmadan bahsedelim sizlere. 2009 yılında yayımlanan bir araştırmada katılımcılar uyku sürelerine göre gruplandırıldı ve soğuk algınlığına yol açan rinovirüs ile karşılaştırıldı. Bulgular şu yöndeydi, gecede 7 saatten az uyuyanların hasta olma ihtimali, 8 saatten fazla uyuyanlara kıyasla neredeyse üç kat daha fazlaydı. Yani bağışıklık sistemimiz uykudan mahrum kaldığında ciddi biçimde zayıflıyor. Bunun nedeni aslında bağışıklık sisteminin işleyişinde yatıyor. Uyku sırasında bağışıklık hücrelerimiz özellikle de T hücreleri ve doğal öldürücü hücreler aktif hale geliyor. Bu hücreler virüs ve bakterilere karşı ilk savunma hattımızı oluşturuyor. Fakat uykusuz kalındığında bu hücrelerin aktivitesi düşüyor. Örneğin bir başka çalışmada tek bir gece uykusuz kalmanın bile NK hücre aktivitesini %70 oranında azaltabildiği gösterilmiş. Bu vücudun patojenlere verdiği ilk yanıtı ciddi şekilde yavaşlatıyor.

Bir diğer mekanizma ise sitokinler üzerinden işliyor. Sitokinler bağışıklık sisteminin haberci molekülleri. Uyku esnasında özellikle interlökin-1 (IL-1) ve tümör nekroz faktörü-alfa (TNF-α) gibi sitokinler artıyor ve bağışıklık sistemini enfeksiyonlara hazırlıyor. Ancak uyku yoksunluğu bu düzeni bozuyor. Bazı bulgular uyku eksikliğinin bağışıklıkla ilişkili sitokinlerin salınımını azalttığını ortaya koyuyor. Yani uykusuz kalan bir beden, adeta savaş alanına hazırlıksız çıkan bir orduya benziyor.

Hormon dengesi de bu süreçte büyük rol oynuyor. Stres hormonu uyku bozulduğunda normalden daha fazla salgılanıyor. Kortizolün yüksek kalması bağışıklık hücrelerinin işlevini baskılıyor. Bir incelemede, kronik uykusuzluk yaşayan bireylerde kortizol artışının uzun vadeli bağışıklık baskılanmasına yol açtığını vurgulanıyor. Bu yüzden sık sık uyku düzeni bozuk olan kişilerde enfeksiyonlara yatkınlık artıyor.

Tüm bu bulgular bize şunu söylüyor, uyku lüks değil biyolojik bir gereklilik. Gece geç yatıp erken kalkmayı alışkanlık haline getirdiğimizde yalnızca ertesi günkü enerjimizi kaybetmiyoruz. Bağışıklık sistemimizi de zayıflatıyoruz. Enfeksiyonlara, kronik iltihaplanmaya ve hatta uzun vadede metabolik hastalıklara davetiye çıkarıyoruz. Toparlayacak olursak uykusuzluk ve bağışıklık arasındaki ilişki sandığımızdan çok daha güçlü. Uyku bağışıklık hücrelerinin aktivitesini düzenliyor, sitokinlerin üretimini artırıyor, hormon dengesini koruyor ve bağışıklık hafızasının gelişmesini sağlıyor. Uykudan çaldığımız her saat aslında savunma sistemimizden çalınmış oluyor. Bu nedenle sağlıklı kalmanın en temel yollarından bir tanesi de düzenli ve yeterli uyumaktan geçiyor.

Yazar: Eylül Rüzgar Üzer

Kaynak

1. Schneir AB, Clark RF. Coin Rubbing and Camphor Intoxication. JAMA. 2002;288(12):1471. doi:10.1001/jama.288.12.1471

2. Besedovsky, L., Lange, T. & Born, J. Sleep and immune function. Pflugers Arch - Eur J Physiol 463, 121–137 (2012). https://doi.org/10.1007/s00424-011-1044-0

3. Bryant, P., Trinder, J. & Curtis, N. Sick and tired: does sleep have a vital role in the immune system?. Nat Rev Immunol 4, 457–467 (2004). https://doi.org/10.1038/nri1369

4. Irwin, M., McClintick, J., Costlow, C., Fortner, M., White, J., & Gillin, J. C. (1996). Partial night sleep deprivation reduces natural killer and celhdar immune responses in humans. The FASEB journal, 10(5), 643-653.

5. Cohen S, Doyle WJ, Alper CM, Janicki-Deverts D, Turner RB. Sleep Habits and Susceptibility to the Common Cold. Arch Intern Med. 2009;169(1):62–67. doi:10.1001/archinternmed.2008.505