Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

 Türümüzün beyni vücut boyutuna oranla diğer primatlardan belirgin şekilde daha büyük ve daha fazla enerji tüketiyor. Peki evrimsel süreçte bu kadar maliyetli bir organ neden korunmuş olabilir? İşte burada devreye “Sosyal Beyin Hipotezi” giriyor. Ortaya çıkan bu hipoteze göre beynimizin bu kadar gelişmesinin temel nedeni, bireysel zekâdan çok sosyal ilişkilerimizi ve grup içindeki etkileşimlerimizi yönetme ihtiyacıydı. Yani kısaca büyük beyin karmaşık sosyal hayatın bir ürünü.

Sosyal Beyin Hipotezi’nin en çarpıcı dayanaklarından biri “neokorteks oranı” ile grup büyüklüğü arasındaki ilişki. Araştırmalar gösteriyor ki primatlarda neokorteksin hacmi arttıkça, bireylerin içinde bulunduğu toplulukların büyüklüğü de artıyor. İnsanlarda bu sayı yaklaşık olarak 150 civarında, ki bu “Dunbar sayısı” olarak biliniyor. Dunbar’a göre bu sayı insanların kalıcı ve anlamlı sosyal ilişkiler kurabileceği ortalama sınırdır. Daha fazla ilişkiyi sağlıklı biçimde sürdürmek için beynin işlem kapasitesi yetersiz kalıyor. Bu neden küçük topluluklarda sosyal bağların güçlü ama büyük toplumlarda yüzeysel olduğunu da açıklayabilir.

Elbette sosyal yaşam sadece sayılarla sınırlı değil. Grup içindeki hiyerarşiler, iş birliği, rekabet, dostluk, ittifaklar ve hatta dedikodu, beynimizin işleyişine doğrudan etki eden unsurlar. Nitekim bazı araştırmalar dilin evrimsel kökenini de bu noktada değerlendiriyor. Dunbar, dilin primatlarda görülen “tüy temizleme” davranışının daha verimli bir alternatifi olarak geliştiğini söylüyor. Yani demek istediği, insanlar aynı anda birden fazla bireyle bağ kurmayı mümkün kılan konuşma sayesinde büyük grupları idare edebilir hale geldi. Bu da beyni daha fazla bilgi işleme ve sosyal bağları eşzamanlı yönetme konusunda zorladı.

Sosyal beynin izlerini günümüz nörobiliminde de görüyoruz. Fonksiyonel MRI çalışmaları, prefrontal korteks, temporoparietal kavşak ve amigdala gibi bölgelerin sosyal algı ve empati süreçlerinde kritik rol oynadığını gösteriyor. Özellikle başkalarının niyetlerini ve duygularını anlama becerisi, ki buna “zihin kuramı” deniyor, insan beyninin sosyal evriminde önemli bir basamak olarak görülüyor. Başka bir deyişle beynimizin bugünkü işlevleri sadece avlanmak veya hayatta kalmak için değil aynı zamanda “birbirimizi anlamak” için şekillenmiş durumda.

Sosyal Beyin Hipotezi’ni destekleyen bir başka bulgu da sosyal izolasyonun beyin üzerindeki etkilerinden geliyor. Yalnızlık ve sosyal bağların zayıflaması, bilişsel performanstan ruh sağlığına kadar birçok alanda olumsuz sonuçlar doğuruyor. Nörogörüntüleme çalışmaları yalnızlık yaşayan bireylerde sosyal algı ve duygusal düzenleme bölgelerinde yapısal ve fonksiyonel değişiklikler olduğunu ortaya koyuyor. Bu da sosyal ilişkilerin sadece evrimsel geçmişte değil, bugün de beynimizin sağlıklı işleyişi için vazgeçilmez olduğunu gösteriyor.

Tüm bu veriler bize şunu söylüyor, insan beyni bireysel bir zekâ makinesi olmaktan çok sosyal bir ağ yöneticisi olarak evrimleşti. Karmaşık grup yaşamı, iş birliği ve rekabet dengesi, beynin sınırlarını zorladı ve büyümesini teşvik etti. Dolayısıyla sosyal bağlar yalnızca kültürel veya psikolojik bir ihtiyaç değil biyolojik varlığımızın temel yapıtaşlarından biri. Kısacası “beynimiz ilişkiler için var” demek Sosyal Beyin Hipotezi’nin özünü oldukça net biçimde özetliyor.

Yazar: Eyül Rüzgar Üzer

Kaynak

1. Dunbar, R. I. M. (1992). Neocortex size as a constraint on group size in primates. Journal of Human Evolution, 22(6), 469–493. https://doi.org/10.1016/0047-2484(92)90081-J

2. Frith, C. D., & Frith, U. (2007). Social cognition in humans. Annual Review of Psychology, 56, 169–181. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070250

3. Cacioppo, J. T., & Cacioppo, S. (2014). Social relationships and health: The toxic effects of perceived social isolation. Social and Personality Psychology Compass, 8(2), 58–72. https://doi.org/10.1111/spc3.12087