Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

.Laboratuvar ortamında yeniden yaratılan bu türler, yalnızca bilim kurgu senaryolarını andırmıyor aynı zamanda gezegenimizin geleceği için umut da vadediyor diyebiliriz. ABD merkezli bir biyoteknoloji şirketi olan Colossal Biosciences’ın geçtiğimiz aylarda açıkladığı bir gelişme, bu alandaki en somut adımlardan biri oldu. Şirket, 13.000 yıl önce nesli tükenen “ulu kurt” olarak da bilinen dire wolf türünü genetik mühendisliğiyle laboratuvarda yeniden yarattı. Doğan yavrular hâlâ gözlem altında, ancak gelişmeleri şimdiden tüm dünyada yankılandı.

İyi de neden? İnsanlık neden doğanın geçmişte kaybettiği canlıları bugün yeniden hayata döndürmeye çalışıyor?

Soyu tükenmiş bazı hayvan türleri, yalnızca varlıklarıyla değil, bulundukları çevreyi şekillendirme yetenekleriyle de ekosistemlerin temel parçalarıydı. Bu canlılar, "ekosistem mühendisi" olarak adlandırılıyor. Örneğin tundra bölgelerinde yaşamış olan mamutların, buzul bölgelerindeki bitki örtüsünü kontrol ederek toprağın daha serin kalmasını sağladığı ve karbon salımını sınırladığı biliniyor. Bu türlerin geri kazandırılması, iklim değişikliğine karşı doğal bir savunma hattı oluşturabilir. Benzer şekilde, tohum taşıma yoluyla bitki çeşitliliğini destekleyen kuş türleri veya av-zincirindeki dengenin korunmasında önemli rol oynayan büyük yırtıcılar da ekosistemlerin işleyişine doğrudan katkıda bulunuyordu. Bu nedenle bazı bilim insanları geçmişte kaybolan bu türlerin geri getirilmesinin, doğada oluşan boşlukların yeniden doldurulmasına yardımcı olabileceğini düşünüyor.

Soyu tükenmiş türleri hayata döndürme çabaları yüksek teknoloji gerektiriyor. Genetik dizileme, CRISPR-Cas9 sistemiyle gen düzenleme ve yapay embriyo üretimi gibi yöntemler, bu sürecin temelleri. Bu yöntemlerde, tükenen türlerin DNA'ları yakın akraba türlerin genetik yapısıyla birleştiriliyor ve ortaya çıkan canlılar hedef türe oldukça yakın özellikler taşıyor. Birebir aynı olmaları mümkün olmasa da davranışsal ve biyolojik benzerlikleri dikkat çekici düzeyde. Gen düzenleme teknolojileri sayesinde, nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerin genetik çeşitliliğini artırmak, hatta bazı kalıtsal hastalıklara karşı dirençli bireyler üretmek de mümkün elbette.

Ancak fırsatlar kadar soru işaretleri de var. Bu gelişmeler her ne kadar heyecan verici olsa da, bazı önemli etik soruları da bizlere sunuyor. Öncelikle şu sorgulanıyor “Doğanın seçilimiyle ortadan kalkmış bir türü geri getirmek, gerçekten doğa için faydalı mı?” veya  “Bu türlerin günümüz ekosistemlerine uyum sağlayıp sağlayamayacağı biliniyor mu?”. Ekosistemler, zamanla evrim geçirdiği için geri dönen türlerin bu yeni çevrede nasıl bir etki yaratacağı net değil. Ayrıca bu tür projelere ayrılan yüksek maliyetler de eleştiri konularından bir tanesi. Bazı çevreler, soyu tükenmekte olan canlı türlerinin korunmasına daha fazla kaynak ayrılması gerektiğini savunuyor. Bu durumda, “geçmişi mi canlandıralım, yoksa geleceği mi koruyalım?” sorusu da gündeme geliyor.

Peki her tür geri getirilebilir mi? Bilimsel olarak bakıldığında, her türün yeniden yaratılması mümkün değil. Bunun için sağlam DNA örneklerinin bulunması ve bu DNA'nın sentezlenerek canlı bir hücreye aktarılabilmesi gerekiyor. Özellikle binlerce yıl önce yaşamış türlerde, genetik materyalin hasarsız bir biçimde korunması oldukça nadir görülen bir durum. Üstelik geri getirilecek türün, genetik açıdan yakın bir akrabasının olması ve bu türün üreme sürecinde kullanılabilir olması da önemli.

Yazar: Eylül Rüzgar Üzer

Kaynak 

https://www.csmonitor.com/Science/2017/0228/Why-bringing-back-extinct-species-may-not-help-conservation-efforts

https://enviroliteracy.org/are-scientists-trying-to-bring-back-extinct-animals/

https://www.wired.com/beyond-the-beyond/2019/08/heath-hens/

https://colossal.com/is-de-extinction-a-good-idea/

https://en.wikipedia.org/wiki/Revive_%26_Restore#:~:text=Revive%20%26%20Restore%20is%20a%20non,of%20endangered%20and%20extinct%20species.

https://en.wikipedia.org/wiki/De-extinction

https://www.science.org/content/article/should-we-bring-extinct-species-back-deada