Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Buna placebo etkisi diyoruz. Buna karşıt olarak nocebo etkisi, olumsuz beklentilerin bedensel şikayetleri gerçekmiş gibi tetiklemesi anlamına geliyor. Bu olağanüstü fenomenler sadece psikolojik değil doğrudan biyolojik temellere dayanıyor. Zihnimizin bedenimize nasıl hükmettiğine birlikte bakalım hadi.

İlk olarak belirtmek isteriz ki placebo etkisinin beyindeki izleri oldukça net. Ağrı alanında yapılan nörogörüntüleme çalışmaları, bir hastaya etkisi olmayan bir tedavi verildiğinde bile, beynin endojen opioid (yani kendi ürettiği ağrı kesici) sistemini harekete geçirdiğini gösterdi. Bu durum ağrı sinyallerinin omurilik düzeyinden aşağı indirilmesini sağlayarak hissedilen rahatsızlığı azaltıyor. Ayrıca prefrontal korteks, insula, anterior singulat korteks ve ödül sistemiyle ilişkilendirilen ventral striatum gibi bölgelerde de artan aktivite raporlandı. Özetle placebo yalnızca illüzyon değil, beynin gerçek bir biyolojik yanıtıdır. Dopamin de bu süreçte önemli bir rol oynuyor. Özellikle Parkinson hastalarında, hastalara “mümkünse ilaç” verildiği beklentisiyle verilen plasebonun bile dopamin salınımını tetiklediği ve motor semptomlarda geçici düzelme sağladığı bulundu.

Placebo’nun karanlık yüzü nocebo ise tam tersi etkiyi yaratıyor. Korku ve beklentilerin bedensel hastalıklara dönüşmesi gibidir. Örneğin doktorun hastaya olası yan etkileri aşırı vurgulaması, o kişinin gerçekten bu semptomları yaşamasına neden olabilir. Nocebo etkisinin neden olduğu bu belirtiler, kanda değişimlerden metabolik reaksiyonlara kadar birçok biyolojik süreci etkileyebiliyor. Zaman zaman kitlesel psikojenik hastalık dalgaları bunun en çarpıcı örneklerindendir, gerçekte bir toksin olmamasına rağmen negatif beklentiyle gribal semptomlar gibi tepkiler görülebiliyor.

Dolayısıyla placebo ve nocebo etkileri tamamen bilincin, inancın ve beklentinin biyolojik alana yansıması. Nörobilim alanındaki derin incelemeler beynimizin “bağlamdan” aldığı bilgiyi (doktorun tutumu, ilacın sunum şekli, hastanın geçmiş tecrübeleri) işleterek kimyasal ve fizyolojik sonuçlara dönüştürdüğünü gösteriyor. Bu fenomenleri yalnızca anlamakla kalmayıp bilinçli biçimde yönlendirmek de mümkün olabilir. Örneğin beklentileri optimize etmeye yönelik psikososyal müdahalelerin, cerrahi sonrası fonksiyonel sonuçları anlamlı şekilde iyileştirdiği gözlemlendi.

Özetle placebo ve nocebo etkilerinin özünde yatan mesaj çok net. İnançlarımız, beklentilerimiz ve korkularımız bedensel düzeyde gerçek değişikler yaratabilir. Tıp pratikleri ve klinik yaklaşımlar için bu büyük bir uyarı ve fırsattır. Hastaya nasıl yaklaşacağımız, söylediklerimizin tonu ve tedavinin sunumu, bazen reçeteden bile daha güçlü etki yaratabilir.

 Yazar:Eylül Rüzgar ÜZER 

Kaynak

1.Bakiu, E., Akbaş, T., & Tengiz, F. İ. (2020). Placebo and nocebo effects: An introduction to the terms and their presence in oncology. Demiroğlu Bilim Üniversitesi Florence Nightingale Tıp Dergisi, 6(1), 021-027. 10.5606/fng.btd.2020.25015

2.Wager, T. D., & Atlas, L. Y. (2015). The neuroscience of placebo effects: connecting context, learning and health. Nature reviews. Neuroscience, 16(7), 403–418. https://doi.org/10.1038/nrn3976

3. Frisaldi, E., Shaibani, A., & Benedetti, F. (2020). Understanding the mechanisms of placebo and nocebo effects. Swiss medical weekly, 150, w20340. https://doi.org/10.4414/smw.2020.20340

4.Tu, Y., Zhang, L. & Kong, J. Placebo and nocebo effects: from observation to harnessing and clinical application. Transl Psychiatry 12, 524 (2022). https://doi.org/10.1038/s41398-022-02293-2